Quảng Trị: dựng nhà dưới biển để câu cá

Giữa biển cả mênh mông, những ngôi nhà được cố định bằng đá và phao nổi lềnh bềnh trên mặt nước, bên dưới là từng đàn cá đang kiếm ăn và sinh sống. Từ bao đời nay phương thức đánh bắt theo cách làm nhà cho cá ở giữa biển khơi để câu vẫn được người dân ở thị trấn Cửa Tùng (huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị) gìn giữ mà chỉ nơi đây mới có.
Dựng nhà nuôi cá dưới biển

[STYLE=width:640px;color:red]Những “ngôi nhà cá” có khung làm bằng tre dựng thành hình chóp. Lá mè tré và lá dừa sau khi phơi khô sẽ buộc vào xung quanh khung tre nhằm tạo ra nơi trú ẩn cho cá. Ảnh: Phạm Văn Tùng[/STYLE]

Khoảng tháng 4 âm lịch, trên các đường thôn, ngõ xóm của thị trấn Cửa Tùng tràn ngập sắc xanh của lá mè tré và lá dừa. Từng xe lá mè tré và lá dừa được người dân nơi đây mua từ các địa phương lân cận đem về phơi làm nguyên liệu để làm “cơn” (cây) – tên mà người dân nơi đây dùng để gọi về những ngôi nhà mà họ dựng lên để nuôi cá dưới biển.
Những “ngôi nhà cá” có khung làm bằng tre dựng thành hình chóp, có đáy buộc cách các chân đế khoảng từ 50 – 60cm. Ở giữa khối hình chóp, sẽ dùng để đựng đá nhằm làm cho ngôi nhà chìm sâu dưới nước. Lá mè tré và lá dừa sau khi phơi khô sẽ buộc thành từng bó và buộc vào xung quanh khung tre nhằm tạo ra nguồn thức ăn cho cá, bởi những lá khô ngâm lâu ngày dưới nước sẽ tạo nơi cho rong rêu và các sinh vật phù du phát triển. Để cho ngôi nhà đứng thẳng dưới biển, nó sẽ được buộc với các quả phao bằng nhựa, trên cùng của ngôi nhà sẽ buộc với các khối phao bọc trong các bao tải nhằm đánh dấu vị trí, cũng như “cơn” riêng của từng thuyền cá.
Sau khi dựng xong nhà cho cá, ngư dân tìm vị trí đặt nhà cho cá giữa biển. Việc tìm vị trí để đặt nhà cho cá, mà ngư dân gọi là “tra cơn”, phụ thuộc rất nhiều vào kinh nghiệm của từng tàu cá. Theo họ, muốn “cơn” có nhiều cá đến ở, thì phải đặt gần đường di chuyển của cá. Ông Trần Văn Hiếu, ngư dân khu phố An Đức 3 cho biết: “Chúng tôi thường câu trong các cơn là cá xanh và cá nục. Các loại cá này có nhiều ở vùng biển giáp ranh giữa Quảng Trị và Quảng Bình, nên các cơn được đặt ở đây. Độ sâu của vùng biển này khoảng 30m và cách bờ chừng 12 – 20 hải lý”. Sau khi đã chọn vị trí thích hợp, các nhà cá sẽ được thả xuống. Mỗi tàu cá sẽ trồng từ hai đến ba “cơn” như vậy. Theo ông Nguyễn Văn Quang, một chủ tàu cá ở khu phố An Đức 3, ngày xưa khi chưa có máy định vị, để xác định vị trí của “cơn”, phải dựa vào trí nhớ và một số dấu hiệu để xác định, hiện nay, các tàu đều trang bị máy định vị, việc xác định vị trí dễ dàng hơn.
Nghề câu cũng lắm công phu!
Mỗi chuyến đi câu của ngư dân Cửa Tùng thường chỉ đi về trong ngày, có lúc hai ngày là nhiều. Hiện tại, trong vùng có khoảng hơn mười chiếc tàu còn làm nghề tra cơn câu cá, mỗi tàu có từ năm đến mười người. Bộ cần câu của ngư dân câu cá “cơn” bao gồm hai loại: một bộ câu nhỏ dùng để câu các loại cá nhỏ như cá nục và một bộ câu lớn dùng để câu cá xanh. Cần câu cá nục gồm một dây cước chính dài vài chục mét, vì loại cá này sống ở tầng sâu của biển. Trên sợi dây chính, có khoảng 20 lưỡi câu được ken song song nhau, đầu dây buộc một viên đọi bằng sắt giúp dây câu chìm sâu dưới nước. Mồi câu cá nục là những sợi dây dù kết bằng những sợi nhỏ sẽ được bung ra, được “tóm” cùng lưỡi câu làm cho cá tưởng đó là rong rêu và sẽ cắn câu.
Còn cần câu cá xanh đơn giản hơn, chỉ gồm dây cước và một lưỡi câu. Cả hai loại câu đều sử dụng cần câu bằng tre và một ống tròn có thể là bằng nhựa, hoặc bằng gỗ để quấn câu. Bắt đầu một ngày câu, các thuyền sẽ chạy qua vị trí “cơn” của mình và thả câu tiến hành câu bạt. Câu bạt không cần mồi mà dùng lông xe ra từ sợi dây dù, đây được xem như việc câu mở màn lấy may cho một ngày câu mới. Sau một hồi câu bạt lấy may, các thuyền tiến hành câu cá nục để làm mồi câu cá xanh. Cá xanh là loại cá sống ở tầng mặt của biển có thói quen đuổi theo mồi để ăn, nên mồi câu bắt buộc phải là cá nục đang còn sống. Những chiếc dây câu được thả xuống mặt nước, rồi được kéo lên với từng dãy cá nục dính câu.
Cá nục sau đó sẽ được thả vào khoang nước mặn phía trước buồng lái của thuyền. Trong khoang đó chứa từ 100 – 150 con cá nục để bảo đảm cá đủ oxy để thở. Sau khi đã câu đủ số mồi, trên thuyền câu sẽ tiến hành thả neo ở cây của mình để câu cá xanh. Những chú cá nục sống sẽ được móc vào lưỡi câu và bạt tới gần vị trí của đàn cá xanh, khi cá đã cắn câu, các thợ câu phải khéo léo điều chỉnh dây câu sao cho định hướng được đường đi của cá, bởi cá xanh nặng trung bình từ 1 – 5kg, nên rất khoẻ. Trên mũi thuyền, năm, sáu thợ câu liên tục thả, kéo câu một cách thuần thục. Thuyền trưởng Nguyễn Văn Quang cho biết: “Khi cá đã cắn câu, thợ câu phải biết lúc nào nên kéo căng dây câu, lúc nào phải thả dùn dây câu sao cho dễ đưa cá lên khoang tàu nhất”.
Từ bao đời nay, phương thức dựng nhà dưới biển để câu cá là nghề độc đáo của ngư dân ở Cửa Tùng không những đem lại thu nhập ổn định cho ngư dân, mà còn góp phần gìn giữ nguồn lợi thuỷ sản cho đất nước, bởi nó không khai thác cá theo kiểu tận diệt.

bài và ảnh: Phạm Văn Tùng - SGTT.VN