1>GHỀ BÔNG VẢI SỢI LÀNG LẬP THẠCH - ĐÔNG HÀ Lập Thạch là một trong năm thôn của xã Triệu Lễ, Đông hà có điều kiện tự nhiên thích hợp cho việc trồng bông dệt vải. Đây là một trong những làng có truyền thống lịch sử lâu đời từ khi mở đất (khoảng thế kỷ XV) cho đến những năm tháng kháng chiến chống Pháp, Mỹ hôm qua. Trong giai đoạn cách mạng mới Lập Thạch là một làng có phong trào xây dựng đời sống văn hóa cơ sở khá sớm, trở thành làng văn hóa điển hình, phát triển vững mạnh về mọi mặt kinh tế - chính trị - xã hội trên vùng đất Đông hà Quảng Trị. Ngoài sản xuất nông nghiệp trồng lúa và màu, trồng bông quay tơ dệt vải là một nghề truyền thống trong cơ cấu kinh tế gia đình của người dân lao động nơi đây. Các công đoạn sản xuất vẫn theo lối thủ công, gia đình. Đây là công việc khép kín qua nhiều công đoạn công phu, vất vả; từ gieo hạt trồng bông đến thu hoạch rồi từ bông kéo sợi và dệt trên khung cửi. Chính vì vậy, từng hộ gia đình tận dụng được lực lượng lao động, tận dụng được thời gian nhàn rỗi phân công nhau cùng làm tạo ra sản phẩm, nâng cao thu nhập ổn định cuộc sống. Đàn ông, trẻ em thường thực hiện những công việc ngâm sợi, đạp sợi, phơi sợi, đánh ống... Đàn bà con gái thì móc vải và dệt trên khung cửi. Sản phẩm làm ra ở đây là vải trắng gồm hai loại vải to và vải mịn (muốn có vải đen và vải màu họ đưa nhuộm bằng phương pháp thủ công). Trong điều kiện ngày trước khi mà vải vóc còn khan hiếm thì sản phẩm của nghề dệt làng Lập Thạch đã đáp ứng nhu cầu mặc rất hữu dụng đối với người dân trong vùng, một thời tiếng tăm và ưa chuộng trên đất Quảng Trị 2>NGHỀ LÀM HƯƠNG ĐÔNG ĐỊNH - CAM LỘ Đông Định là một xóm nhỏ thuộc làng Cam Lộ ngày trước và hôm nay là một thôn của thị trấn Cam Lộ. Tọa lạc vào vị trí thuận lợi : gần chợ (chợ Phiên Cam Lộ), gần sông, gần rừng nên cư dân trong làng có điều kiện mở rộng sản xuất, phát triển ngành nghề - nhất là nghề làm hương. Nguyên liệu để làm nên cây hương là bột hương và bột trèng - đây là những cây có sẵn ở núi đồi xung quanh láng Đông Định. Khi đã chuẩn bị sẵn các nguyên liệu thì tiến hành các thao tác làm hương; phương pháp làm hết sức thủ công và đơn giản, không đòi hỏi gì nhiều vốn đầu tư cũng như các thao tác kỹ thuật. Các thành viên trong gia đình đều có thể tham gia sản xuất, chủ yếu là tận dụng thời gian nông nhàn và nguồn nguyên liệu sẵ có ở địa phương. Quy mô và cách thức sản xuất đang còn rất nhỏ bé, manh mún. Hiện tại nghề nghiệp vẫn chưa tại được cơ hội để mở rộng phát triển, chưa bắt nhịp được với thị trường nên ngày càng teo tóp và tàn lụi 3>NGHỀ LÀM VÔI VÀ GIẤY PHỔ LẠI - CAM LỘ Phổ Lại là một làng thuộc xã Cam An, Cam Lộ; Toạ lạc trên vùng đất nhỏ hẹp, cách thị xã Đông Hà khoảng 5 km về phía Tây bắc. Do hình thành muộn màng hơn so với các làng xã trong vùng nên không có điều kiện mở rộng sản xuất, nên hình thành rất nhiều nghề phụ trong đó có 2 nghề truyền thống là nghề sản xuất vôi và làm giấy. Nghề sản xuất vôi hiện còn tồn tại và phát triển thu hút khá đông lực lượng lao động, tạo được công ăn việc làm và thu nhập cho người nông dân. Nghề làm giấy bổi truyền thống của làng đã mất hẳn từ hàng chục năm nay -hình ảnh thân quen còn giữ lại là tên gọi của chiếc cầu bên nách làng: Cầu Phường Giấy 4>NGHỀ LÀM QUẠT GIẤY Ở PHƯƠNG NGẠN - TRIỆU PHONG Phương Ngạn là một làng cổ của vùng đồng bằng vựa lúa Triệu Phong; diện tích sản xuất nông nghiệp nhỏ hẹp, nên từ rất xa xưa cư dân trong làng phài tìm cho mình một kế sinh nhai từ các loại hình nghề nghiệp. Nghề làm quạt giấy là một nghề thủ công nổi tiếng ở Phương Ngạn và chính nghề làm quạt đã gắn bó với đời sống người dân nơi đây từ thế hệ này qua thế hệ khác và tồn tại mãi cho đến hôm nay. Muốn sản xuất được chiếc quạt giấy phải hội đủ các nguyên liệu chủ yếu như: tre làm xương quạt, rễ cây sim làm hồ dán và giấy bổi dán lên xương tra tạo thành chiếc quạt. Tuy là nghề thủ công đơn giản gọn nhẹ nhưng để tạo nên sản phẩm nổi tiếng thì đòi hỏi người thợ phải hết sức công phu, tỹ mỷ và cẩn trọng. Trước đây nghề nghiệp không phụ lòng người, những chiêc quạt giấy được đổi lấy bát cơm tấm áo khá đầy đủ cho người làm ra nó; bởi hàng hóa sản xuất nhiều, được tiêu thụ rộng rãi trên địa bàn Quảng Trị, Huế đáp ứng được nhu cầu sử dụng của xã hội đương thời. Ngày nay, cùng với sự phát triển của sự nghiệp điện khí hóa nông thôn nhửng chiế quạt giấy cầm tay không còn thích hợp nữa nên nghề nghiệp của làng vì thế cũng mai một dần đi. 5>NGHỀ DỆT CHIẾU LÂM XUÂN Lâm Xuân là một làng nông nghiệp có số dân đông, diện tích trồng lúa hạn hẹp. Xưa đây là vùng hoang hóa, đồng đất lầy lội, chua mặn thích hợp cho việc trồng năn, trồng cói-nguyên liệu chính cho nghề dệt chiếu. Đây là một làng cổ ở Quảng Trị, được “Ô Châu Cận Lục”, “Phủ biên tạp lục” đề cập đến. Tuy nghề dệt chiếu không đồng thời xuất hiện cùng với sự ra đời của làng nhưng đay là nghề được hình thành rất sớm trên vùng đất Quảng Trị và nó gắn bó với đời sống người dân từ hàng trăm năm. Nguyên liệu chính là cây cói được khai thác từ các cánh đồng cói quanh làng. Nguyên liệu thứ hai là cây đay - dùng để tạo các đường sân của chiếu, được khai thác từ vùng rừng núi miền tây Gio Linh. Khuôn dệt cũng hết sức thô sơ và đơn giản. Chất liệu toàn bằng tre gỗ. Quy trình sản xuất thủ công, tận dụng được mọi thời gian, mọi lứa tuổi trong gia đình tham gia. Ngày trước cả làng có hơn 100 khung dệt, với trên 2/3 số hộ làm nghề, hằng ngày sản xuất ra hơn 300 chiếc chiếu các khổ cung cấp cho cả vùng. Hiện tại trước cơn lốc thị trưòng và sự cạn kiệt về nguyên liệu nghề chiếu Lâm Xuân không còn phát triển như xưa, trong làng chỉ còn đôi ba hộ theo nghề và chủ yếu là sản xuất tự cung tự cấp chứ không trở thành sản phẩm hàng hóa. Tìm hướng đi thích hợp cho nghề để khôi phục phát triển, củng cố mở rộng sản xuất là một đòi hỏi thiết thực được đặt ra cho chính quyền và nhân dân địa phương trong nền kinh tế hàng hóa hôm nay 6>NGHỀ ĐAN LÁT LAN ĐÌNH - GIO LINH Lan đình là một làng nông nghiệp vùng gò đồi ở Gio Linh, được hình thành khá sớm. Điều kiện tự nhiên rất thuận lợi cho việc phát triển nghề đan lát, đặc biệt là mây tre - những nguyên liệu sẵn có trên những triền đồi quanh làng và nghề đan lát trở thành nghề truyền thống. Nguyên liệu cho nghề đan lát là mây, tre. Các sản phẩm truyền thống của làng là các dụng cụ phục vụ cho sản xuất và đời sống như: Thúng mũng, trẹt nia, rổ rá, dần sàng.. .Đây là nghề phụ gia đình, quy trình sản xuất thủ công, thu hút được mọi thành viên mọi lứa tuổi, tận dụng thời gian nông nhàn tham gia sản xuất. Ngoài nghề đan lát bằng tre còn có các mặt hàng mỹ nghệ bằng mây như: Đĩa mây, bát mây, chậu mây... Từng vang tiếng một thời. Sản phẩm hàng hóa có mặt khắp nơi trong vùng từ hàng trăm năm trước. Hiện nay vẫn còn tồn tại và phát triển, thị trường tiêu thụ được mở rộng ra các tỉnh phía nam (chủ yếu là hàng tre đan, hàng mây không còn) đưa lại nguồn lợi lớn. Hiện tại đang khôi phục thử nghiệm nghề mây đan truyền thống và tranh sơn mài khảm tre để thu hút lao động tạo mặt hàng xuất khẩu cho tỉnh nhà. 7> NGHỀ LÀM BÚN Ở CẨM THẠCH, CAM AN, CAM LỘ Cẩm Thạch là một trong tám thôn của xã Cam An, huyện Cam Lộ, có diện tích sản xuất nông nghiệp vô cùng nhỏ bé. Đây là một trong những làng được hình thành khá sớm và nghề làm bún là nghiệp truyền thống gắn với quá trình hình thành phát sinh, phát triển của cư dân trong làng từ buổi đầu khai phá vùng đất này ở thế kỷ XV. Quy trình làm bún từ sản xuất thủ công và đến nay đã cải tiến một số công đoạn kỹ thuật để tăng năng xuất lao động. Sản phẩm làm ra ngày càng nhiều, có trên 2/3 số hộ gia đình chuyên sản xuất, thị trường tiêu thụ rộng khắp trong tỉnh. Chính nhờ nghề nghiệp mà đời sống người dân ở đây ngày càng giàu có, phồn thịnh. Nghề nấu rượu ở Kim Long - Hải Quế - Hải Lăng. Quy mô sản xuất được phát triển qua hai giai đoạn chủ yếu đó là giai đoạn sản xuất thủ công truyền thống trước đây và công nghệ thời thuộc Pháp hôm qua, công nghệ mới trong cơ chế thị trường hôm nay. Trải qua hàng trăm năm tồn tại và phát triển, đến nay nghề nấu rượu Kim long đã liên doanh liên kết cùng nhà máy bia Đông Hà đưa quy trình công nghệ vào sản xuất, tăng chất lượng sản phẩm, làm phong phú các hình thức mẫu mã đưa sản phẩm Kim Long có mặt khắp nơi trên toàn quốc và thị trường Lào. Rượu Kim long đã khẳng định được vị thế của mình trong cơ chế thị trường hôm nay. Nghề làm bún ở Phương Lang - Hải Lăng : Các công đoạn làm bún ở Phương Lang cũng giống như chế biến bún ở Cẩm Thạch, vẫn chủ yếu là phương pháp thủ công mang tính chất hộ gia đình. Sản phẩm sản xuất có mặt khắp nơi trong tỉnh, đưa lại lợi nhuận kinh tế rất cao, từng bước làm giàu nhiều hộ gia đình sản xuất trong làng làm thay đổi nhanh chóng bộ mặt nông thôn nông nghiệp trong giai đoạn mới 8>NGHỀ MỘC Làng Cát Sơn - Gio Linh và nghề mộc chạm khắc :Cát Sơn là một làng ven biển, được hình thành khá sớm trên vùng đất phía bắc Quảng Trị. Cư dân chủ yếu sống bằng nghề đánh bắt thuỷ hải sản và sản xuất nông nghiệp. Chính do nghề sông nước trai tráng trong làng có điều kiện kết thuyền buồm giao du khắp đó đây và học hỏi được nghề mộc đưa về truyền dạy cho con cháu trong làng tạo nghiệp và dần dần phát triển, tạo nên những sản phẩm chạm khắc nổi tiếng. Nguyên liệu dùng trong nghề mộc là gỗ, các loại gỗ quý được khai thác ở rừng đầu nguồn vận chuyển về bằng thuyền, bè rất thuật lợi. Buổi ban đầu họ học việc ở nơi khác đưa về làng sản xuất các vật dụng đơn giản về sau kết hợp với thợ Bắc, thợ Huế phát triển nghề nghiệp chạm khắc gỗ, chạm khảm xà cừ rất nổi tiếng nhất là ở vào giữa thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX. Năm 1921 tác giả người Pháp là Cadiere đã ca ngợi “dân làng Cát Sơn làm nghề chài lưới, nghề buôn bán, cũng còn làm nghề thợ chạm có tiếng. Họ làm và chạm bộ giàng bằng mit hay gỗ khác. Làng Cát Sơn làm tủ bàn rồi thuê thợ khảm ở Bắc vào lập nghiệp dạy khảm ốc, xà cừ chở vào nam bán” Hiện trạng nghề chạm khảm ở Cát Sơn không còn nhưng những sản phẩm chạm khắc ngày trước còn tồn tại rất nhiều ở các làng quê và đặc biệt hiện có hai bức trướng chạm khắc gỗ mang dòng chữ “Thượng đẳng tối Linh” đang lưu giữ ở Bảo tàng Quảng Trị (xem ảnh phụ lục ở luận văn). Nếu được khôi phục và phát triển nghề nghiệp để sản xuất các mặt hàng mỹ nghệ xuất khẩu thì sẽ mang lại ý nghĩa kinh tế - xã hội rất cao, rất thiết thực trên bước đường chuyển dịch cơ cấu kinh tế, cơ cấu ngành nghề trên đất Quảng Trị. Làng Gia Độ, Triệu Phong với nghề mộc:Nếu như ở Cát Sơn làm nghề mộc chạm khắc nổi tiếng thì làng Gia Độ có truyền thống tạo dựng, lắp ghép các ngôi nhà rường nổi tiếng trên đất Quảng Trị. Ở đây đã hình thành những tốp thợ quanh năm suốt tháng có mặt ở các làng xã trong vùng để làm nghề và những ngôi nhà rường cũng như các sản phẩm mộc dân dụng khác đã trở thành những sản phẩm có tiếng. Hiện trạng nghề nghiệp không còn phát triển nhưng tiếng tắm và sản phẩm nghề nghiệp của họ vẫn còn tồn tại cho đến hôm nay 9>NGHỀ ĐÚC KIM LOẠI Tận dụng và khai thác các nguồn nguyên liệu tại mỏ như các loại đất làm khuôn đúc, khai thác quặng đồng. Các thao tác nghề nghiệp sản theo lối thủ công. Sản phẩm chủ yếu là các loại nồi đồng và các hàng phục vụ đời sống, tín ngưỡng của người Kinh và người Vân Kiều, Pakô. Những sản phẩm từ lò đúc này nổi tiếng một thời được người tiêu dùng ưa chuộng. Do nhiều biến động của lịch sử, hiện tại nghề đúc đồng đã mất hẳn không còn nổi tiếng như những năm cuối thế kỷ XIX đầu XX 10>NGHỀ LÀM NÓN LÁ Ở TRIỆU PHONG Bố Liêu là một làng cổ ở Quảng Trị mà Dương Văn An đã thống kê trong Ô Châu Cận Lục. Hiện nằm ở trung tâm đồng bằng huyện Triệu Phong, nhưng cũng giống Phương Ngạn, Bố Liêu có diện tích sản xuất vô cùng nhỏ hẹp. Khi làng xã đã địnhg hình và phát triển ổn định thì nghề nghiệp phát tích. Nghiên cứu điền dả thực tế, cũng như những giai thoại xung quanh nghề nghiệp cho thấy nghề chằm nón ở Bố Liêu ra đời cách đây hàng trăm năm. Tuy là nghề phụ gia đình nhưng đã mang lại cho dân làng nguồn thu lớn; sản phẩm nón Bố Liêu được người tiêu dùng tín nhiệm - nhất là những người nông dân lao động ở các làng quê. Trước cơn lốc thị trường hôm nay, nghề nón đang chao đảo, số hộ theo nghề ngày càng giảm, thành phẩm làm ra ngày một ít đi, thị trường tiêu thụ thu hẹp...song người dân nơi đây vẫn không thể bỏ nghề - từng bước khắc phục khó khăn niú kéo gìn giữ nghề nghiệp tạo công ăn việc làm cho con em nhằm tăng thu nhập , ổn định đời sống.
